ЖЕҢГЕ ҚАЙНЫСЫН ЖАЛАҢАШ ҚЫП ШЕШІНДІРЕДІ

Сиякүл жеңгеміздің бір қылығы күні бүгінге дейін күлкімді келтіреді. Қызықтығымен, табиғилығымен күлдіреді. Оқитын мектебіміз (төрт жылдық бастауыш мектеп) Егізбайдың үйінің қасында болатын. Оған баратын жол Бижігіттің үйі мен ажырықты жазықтың (ойпаңдау жазық) ортасымен өтеді. Таңертең тыныш өтеміз. Қайтарда Шанжарханның әлегі шығады. Сол тұста Сиякүл жеңгеміз аңдып тұрады. Жүгіріп кеп Шанжарханды ұстай алады. Ұстап алады да, ішкиімін ғана қалдырып, жалаңаш қылып шешіндіріп қоя береді. Ондай кезде жылау да қиын, жыламау да қиын. Жылайын десе, жеңгең сені әжептеуір адам көріп, ойнап тұр. Жыламайын десе, масқара қып жалаңаштап тастады. Амалы құрып Шанжархан сабақтан үнемі жалаңаш қайтады. Бірақ жеңгеміз сөмкесіне тиіспейді. Сол кезде екінші, үшінші класс оқитын кездері ғой. Кейін Шанжархан да қуланып алды. Ол үйдің тұсынан өтпей, дәу арықтың теріскей бетімен жүреді. Жай жүрмейді, жанұшырып жүгіріп бара жатады. Бірақ, ол қулығының да пайдасы шамалы болып қалды. Сиякүл ерінбейді, анадайдан көрінгеннен-ақ тұсынан ұша жөнеледі. Көбінесе қуып жетіп, ұстап алады. Жетіп алса, Шанжарханның не күйге түсетіні белгілі. Сегіз-тоғыздардағы шынашақтай бала алпамсадай келіншекке (сол кезде ол кісі қырықтың айналасында екен-ау) не істей алсын, қарсыласқан болады. Бәрібір нәтижесі біреу-ақ, үйге қарай сөмкесін ұстап, жалаңаш келе жатады. Шанжарханның қайтсем жеткізбеймін деп жанұшырып қашып бара жатқаны, Сиякүлдің қайтсем де жетпей қоймаймын деп тұсынан қиқулап қосылатыны әлі күнге бүгінгідей көз алдымда. Біз – ақсақалдың баласы болдық та, жеңге біткен бізбен емін-еркін ойнай беретін. Сол Сиякүл – біздің шешелерімізбен шамалас кісілер ғой. Өзінің тұңғыш ұлы Әшірхан – бізге аға, үш-төрт жас үлкен. Тіпті онан кейінгі қызы Әшіргүл де бізден үлкен. Жеңгеге ол есеп емес, қайнысың ба, қайнысың, бітті. Ендеше, қандай ойынына да көнуге тиіссің! Мен Тұраштың, Шанжархан Сиякүлдің қандай ойынына да көніп өскенбіз. Соның өзі сұмдық қызық екен-ау. Бүгіндері ондай ойынды да, кіршіксіз ықыласты да сағынасың. Сағынасың да, мұңаясың, күрсінесің.
Сөйтіп, не керек, сөмкесін ғана ұстап, Шанжарханекең үйге талай рет жалаңаш келген ғой. Әжептәуір қайны көріп ойнаған соң, шыдасаң да шыдайсың, шыдамасаң да шыдайсың. Сондайда Шанжархан не жылап, не басқадай мінез көрсетіп, ызаланбайтын. Апам да, «Сиякүл осы Шанжарханды қайны көріп ойнап жүр, ә» деп бетін шымшитын да қоятын.
Туғанымыздан бергі барлық сәби қылығымызға дейін жақсы білетін сол жеңгелерімізге біздің әлдеқандай болып сөмке ұстап, оқушы болғанымыз қызық көрінетін шығар. «Ә, сенің оқушы болғаныңды көрейін!» деп ойлап, ойын қыса ма. Ал Төлеген ағамыздың келіншегі – Тұраш жеңгеміз менімен қатты ойнайтын. Ол-дағы – алпамсадай келіншек. Жас келіншек, бабындағы әйел, дер шағы, буыны қатпаған баланың жанын қоя ма. Қатарларыммен көп күресетінімді біледі. « Сенің палуандығыңды көрейін» дей ме, ұстаса кетеді. Сонда, мен де қызықпын, қашу жоқ, кәдімгідей күресемін. Бірақ, салмақ та, күш те – тең емес еді. Алып ұрады да, үстіңе жатып алады, не отырады. Әйелден жығылғаныма намыстанып, өліп кете жаздаймын. Әпкелеріміз, тағы басқа балалар тамашалап қарап тұрады. Жанталасып бұлқынасың. Туа сала алыпқа айналып шыға келетін Таусоғар болмасаң, сүйегің қатпаған баласың, тығыршықтай келіншекті бажара алмайсың, бажаруды айтасыз, үстіңнен аударып тастай алмай, құтыла алмай, қор боласың. Бірақ, сонда да қарсыласуды қоймаймын. Қасарыспалығым ба, білмеймін, сол Тұраштан бір рет те қашып көрмеппін. «Күресесің бе» десе, «Күресем» деп алыса кетемін. Сөйтіп жанталасып жүріп, ақыры жықтырмайтын болдым. Күндердің күнінде жығып кететінді шығардым. Сол сол екен, менімен күресуді бірден кілт тыйды. Бала күнімде барынша тынымсыз едім. (Қазір де бір орнымда сабыр сақтап отыра алмаймын.) Күресемін, футбол ойнаймын, жүгіремін. Қашар доп. Әйтеуір тыным жоқ еді. Әсіресе, балалармен көп күресетінімнің пайдасы тиді. Соның арқасында Тұраштан да тез құтылдым. Сөйткен Тұрашты, араға жиырма жылдай уақыт түскенде, көрдім ғой. «Әй, неге күресе бердің менімен? Жығып ап, итімді шығарушы едің ғой» демеймін бе.
-Сенің тілің ащы еді. Адам шыдамайды.
-Қой. Оны мен білмейді екем.
-Е, адамның өзіне біліне ме. Шағып алатын ең. Сөз таппай қалам да, сосын бассалам.
Ал енді бала күніңді білетін сол қымбаттыларыңды тым ыстық көреді екенсің. Әрі әке-шешеңнің көзін көрген дегендей. Олар-дағы сені көргенде, жас күндерін еске түсіріп бір жырғап қалады
2018 жылдың қысында телефон арқылы Шымкент шаһарындағы Тұраш жеңешеммен тілдескенімде, бірден әзіл айтып жатыр. Екеуіміз біраз сөйлескен соң, менің көңілім босап, өз өзіммен арпалысып, үнсіз қалдым да, амалсыз үзіліс жасауға тура келді. Сонда көңілім босағанын біліп: «Айналайын-ай!..» дейді-ау. Бүгіндері жас ұлғайған біз секілділерге кез келген адам «Айналайын-ай!» деп айта бермейді ғой. Осынау Тұраштай көзкөргендер болмаса. Және қандай көзкөрген де! Әке-шешеңді біледі. Балалықтай алтын дәуреніңді біледі.
«Молда Атамыздың жазушы баласы бар еді-ау» деп отырушы ек.» Бұл-дағы қайран Тұраш жеңешемнің лебізі.
ххх

Алға озайын. Елге келдік. Түркістан-Жаңақорған. Шанжархан зіңгіттей жігіт болды. Бижігіт ағамыздың үйінде жүріп кемдікүн қой бақты. Дастархан басында, топты адамның ортасында отырып, Шәкең: «Әй, сен баяғыда сөйтуші ең ғой. Шешіндіргеннің қандай болатынын көрсетейін бе осы» деп әзілдесе, Сиякүл «Ойбай, Сарыбала, қой!» деп шошитын көрінеді.

Темірхан Момбекұлы,

Фейсбук парақшасынан